Pesten op het werk wil zeggen dat er vernederend, vijandig of intimiderend gedrag is (verbaal zowel als non-verbaal) gericht op steeds dezelfde persoon, dat vaak voorkomt, langdurig plaatsvindt en waartegen de persoon die hiervan het doelwit is, zich moeilijk kan verweren[1].

Pesten kan beginnen met quasi grappige opmerkingen en uitgroeien tot zeer kleinerende opmerkingen, handtastelijkheden en treitergedrag zoals iemand consequent negeren.

Pesten op het werk heeft vergaande consequenties. Het ziekteverzuim ten gevolge van pesten loopt in Nederland jaarlijks op tot naar schatting vier miljoen extra verzuimdagen. Dat betekent 900 miljoen euro aan loondoorbetaling voor werkgevers[2].

Daarnaast neemt de kans op een negatieve werksfeer, een hoger verloop van personeel, verminderde productiviteit en een slecht imago toe.

De motivatie en de (mentale én fysieke) gezondheid van de gepeste medewerker krijgt een enorme knauw. De kans dat de volgende verschijnselen zich openbaren neemt sterk toe als er sprake is van pesten op het werk:

• Negatieve emoties zoals angst, woede en verdriet;
• Twijfel aan zichzelf, aan prestaties, aan bestaansrecht;
• Psychosomatische klachten zoals hoofdpijn, darmklachten, hartkloppingen, hoge bloeddruk, duizelingen;
• Psychische klachten zoals burn-out, Post Traumatisch Stress Syndroom, depressie, slaapproblemen;
• Verzuim, verminderde inzetbaarheid en productiviteit, ontslag.

Pesten. Wat doe je als manager/bestuurder/HR-medewerker[3]?

Pestgedrag vraagt om een directe en adequate aanpak. De volgende 3 tips zijn voor jou als manager. Daarna volgen 3 tips waarmee je de medewerkers informeert en adviseert.

Tip 1: Bij ons gebeurt dat niet.

In Nederland is 16% van de medewerkers slachtoffer van pesten op de werkvloer[4]. Pesten gebeurt vaak op vernuftige wijze, zodanig dat zelfs naaste collega’s er niets van merken. Degene die gepest wordt is in de meeste gevallen niet de persoon om gemakkelijk bespreekbaar te (durven) maken wat er speelt.

Als je de opmerking maakt ‘Bij ons gebeurt dat niet’, is het dus heel goed mogelijk dat je de plank volkomen mis slaat.

Wees je er als manager van bewust dat er pestgedrag plaats kan vinden en dat het vermoedelijk ook gebeurt. Realiseer je vooral, dat het ontbreken van adequate maatregelen tegen het pesten, (zeer) negatieve consequenties heeft voor de motivatie, het welbevinden en het ziekteverzuim van het personeelslid.

Tip 2: Wees alert

In de meeste gevallen wordt pestgedrag niet openlijk besproken met een manager vanwege angst of schaamte. Wachten tot een medewerker naar je toekomt om het te vertellen zet hoogstwaarschijnlijk geen zoden aan de dijk. Wél zijn er signalen waar je uit af kunt leiden dat er mogelijk sprake is van pesten.

Welke signalen zijn dit?

• Er zijn medewerkers met geringe sociale vaardigheden, problemen in de privésfeer, een persoonlijkheidsstoornis en/of met het gevoel dat hun positie wordt bedreigd (risico om pestgedrag te gaan vertonen);
• Er zijn medewerkers met geringe eigenwaarde, die zich afzijdig houden, geringe sociale vaardigheden hebben en/of die niet voldoen aan een groepsnorm – kleding, etniciteit, opleidingsniveau, geslacht, meer of minder presteren – (risico om gepest te worden);
• Er is een sterk hiërarchische of competitieve organisatiestructuur, dominant gedrag, gebrekkige onderlinge communicatie en/of men bevindt zich in een reorganisatie, er is een (te) hoge werkdruk of er is te weinig werk (risico dat pestgedrag ontstaat);
• Er is voor medewerkers onduidelijkheid, onzekerheid, een gevoel van onrechtvaardigheid, ontevredenheid en/of frustratie (risico dat pestgedrag ontstaat).

Alertheid op eventueel pestgedrag van medewerkers die een leidinggevende positie bekleden is een must. Zij zijn degenen die gemakkelijk ongestraft kunnen pesten. Evalueer ook of je als leidinggevende zélf vatbaar bent om te pesten of om gepest te worden. Herken je één of meerdere van de signalen bij jezelf? Neem dan vooral de tips voor de medewerkers ter harte. Of je nu pester bent of gepest wordt, in beide situaties heb je professionele ondersteuning nodig.

Tip 3: Actie!

Als je erkent dat er pestgedrag aanwezig kan zijn (of is) binnen jouw organisatie, dan kan een vervolgstap niet uitblijven: actie!

Volgens de arbeidsomstandighedenwet (arbo-wet) is het maken van direct of indirect onderscheid (discriminatie) verboden. Werkgevers zijn op grond van deze wet verplicht om te zorgen dat psychosociale arbeidsbelasting (hieronder valt ook pesten) wordt voorkomen of beperkt.

Laat werknemers duidelijk weten dat pestgedrag niet geaccepteerd wordt. Maak beleid (in samenwerking met de ondernemingsraad) omtrent pestgedrag en handhaaf actief dat medewerkers zich conform het beleid gedragen. Het is bewezen dat een zero-tolerance-beleidpreventief werkt (bron arbo-portaal).

Wat kun je als manager verder doen?

• Geef werknemers het gevoel dat ze met hun leidinggevende kunnen praten als ze ergens mee zitten;
• Benoem een vertrouwenspersoon. Informeer de werknemers over de mogelijkheid om deze vertrouwenspersoonte benaderen;
• Stel een klachtencommissie in. Werknemers kunnen hier terecht met hun klachten over pestgedrag. Via een klachtencommissie kan pestgedrag in een vroeg stadium worden gesignaleerd.
• Rapporteer pestklachten. Dit rapport kan gebruikt worden bij het vormgeven/bijstellen van het bedrijfsbeleid.
• Geef als werkgever zelf het goede voorbeeld, draag uit hoe je open en respectvol communiceert.

Tips om je personeel aan te reiken

Onderstaande tips kun je delen met alle werknemers in het bedrijf. Het is goed als iedereen er kennis van neemt, ook de mensen die zelf op geen enkele wijze iets te maken hebben met pesten. Iemand kan op basis hiervan als vertrouwenspersoon fungeren en/of als degene die pestgedrag signaleert.

Stap 1: Bepaal je eigen grens

Wat kan volgens jou doorgaan als een grapje en wat niet meer? Niet de norm van je collega of leidinggevende is hierbij bepalend, maar jouw persoonlijke grens. Bepaal deze allereerst voor jezelf. “Wanneer kan ik er de humor nog van inzien, wanneer kan ik nog begrip opbrengen voor de persoonlijke situatie die aanleiding geeft tot het pestgedrag en wanneer is voor mij de grens bereikt? Waardoor voel ik mij gekwetst? Welke woorden of gedragingen doen mij pijn?”

Signalen voor het bereiken van je grens zijn helaas niet altijd duidelijk. Deze stap is daarom van cruciaal belang.

Hoe weet je dat je grens overschreden is?

Slaap je minder goed omdat je alsmaar de opmerking van je collega of leidinggevende in je hoofd hebt? Denk je er vaak aan? Merk je dat je de persoon in kwestie tegenkomt, dat je je ongemakkelijk voelt? Valt het je op dat je met minder plezier naar je werk gaat en kun je als je daar eens over nadenkt een verband ontdekken met het pestgedrag? Merk je dat je minder energie hebt of dat je een zwaar gevoel hebt, hoofdpijn of depressieve gevoelens misschien doordat je de woorden, gedragingen die tegen je zijn geuit alsmaar herinnert?

De kans dat jouw grenzen (meer dan eens) zijn overschreden als je deze signalen herkent is zeer groot.

Stap 2: Maak het bespreekbaar

Als jij degene bent die gepest wordt: maak het bespreekbaar! Geef aan degene die je pest aan dat je het gedrag als kwetsend ervaart en verzoek degene om ermee te stoppen. Benadruk de impact die het op jou heeft. Deel het daarnaast ook met je leidinggevende indien mogelijk en met mensen die je vertrouwt. Hoe eerder je met anderen deelt wat je ervaart hoe beter.

De confrontatie aangaan met degene die het pestgedrag vertoont zal waarschijnlijk niet je hobby zijn. Durf je de confrontatie niet aan, of heb je het gevoel dat jouw opmerkingen het pesten alleen nog maar doen toenemen? Ga dan op zoek naar iemand op het werk die je in vertrouwen kunt nemen en die jou kan ondersteunen bij acties in de richting van degene die pest. Mogelijk kun je je leidinggevende informeren en verzoeken om actie. Samen kunnen jullie onderzoeken wat de reden is van het pestgedrag.

Is bespreken en oplossen met je leidinggevende geen mogelijkheid (is hij wellicht zelf degene die het pestgedrag vertoont) dan is er een misschien een vertrouwenspersoon aanwezig, een bedrijfsmaatschappelijk werker of een (team)coach die je in vertrouwen kunt nemen en om hulp kunt vragen.

Houd het pesten in geen geval voor jezelf.

Stap 3: Onderzoek: Wat is hier nou écht aan de hand?

Verwachtte je deze stap niet? Begrijpelijk. Als je gepest wordt wil je daarvoor aandacht en wil je dat degene die pest als de sodemieter ophoudt en het liefst ook nog dat hij een forse uitbrander en misschien zelfs sancties krijgt opgelegd.

Maar er is wel degelijk meer aan de hand. Waarom pest deze persoon? En waarom pest deze persoon juist jou? Twee heel belangrijke vragen als het gaat om pesten op het werk. Om het pestgedrag te stoppen is het keihard nodig om zowel naar de redenen en persoonlijke eigenschappen te kijken van de pester, als naar die van jou, als naar de omstandigheden waarin jullie beiden verkeren.

Wat maakt nou dat deze persoon jou zo gaat zitten pesten? Wat speelt er allemaal dat van invloed is op dit gedrag? Ervaart de pester zelf veel stress en reageert hij dit af op jou? Zijn er werk- of persoonlijke omstandigheden die aanleiding geven tot ongenoegen/woede? Heeft de pester bepaalde privileges op basis waarvan hij zich aangespoord voelt om dit pestgedrag te vertonen? Pestgedrag kan een symptoom zijn van (ernstige) problematiek, mogelijk is er professionele hulp nodig om de oorzaak van het pestgedrag aan te pakken en om jou te ondersteunen bij de impact die je ervaart.

En: wat zou eraan bijdragen dat juist JIJ degene bent die gepest wordt? Als jij bijvoorbeeld iemand bent met een laag zelfbeeld, dan ben je vatbaarder voor kritiek of afkeuring en zul je je vlugger onheus bejegend voelen dan iemand die zichzelf geweldig vindt. Als jij je niet verweert ben je voor iemand die wil intimideren een gemakkelijkere ‘prooi’ dan iemand die flink van zich afbijt. Als je juist overal naar ‘hapt’ ben je een gewillig doelwit voor een pester die gevoed wordt door felle reacties.

Bepaal waar voor jou de grens ligt en neem – zodra je merkt dat deze wordt overschreden – actie. Deel je ervaringen, houd ze niet voor jezelf. Zoek met professionele hulp (bijvoorbeeld een bedrijfscoach) uit wat maakt dat dit pestgedrag is ontstaan en kijk daarbij ook naar je eigen ‘aandeel’. Zodra je boven tafel hebt wat er werkelijk speelt is de stap naar een oplossing snel gemaakt. Zowel sancties en/of ondersteuning voor de pester, als aandacht voor de omstandigheden waarin dit pestgedrag is ontstaan zijn van belang. Het is noodzakelijk dat de oorzaak wordt weggenomen en dat jij ondersteuning krijgt om niet opnieuw slachtoffer te worden van pesten.

Inge van der Wijden
BedrijfsCoachInge.nu

[1]/4 Pesten op het werk, ACLVB.
[2] Arboportaal.nl
[3]Hierna wordt met manager ook bestuurder en HR-medewerker bedoeld